อนุสาวรีย์พ่อขุนงำเมือง ตั้งอยู่ริมกว๊านพะเยา ในตำแหน่งที่หันหน้าไปยังภูเขาที่สูงที่สุดของเทือกเขาผีปันน้ำซึ่งเป็นที่ตั้งของดอยหนอก เทือกเขาแห่งนี้เป็นแหล่งต้นน้ำของสายน้ำ 18 สายที่ไหลรวมเป็นกว๊านพะเยาที่เลื่องชื่อ
พ่อขุนงำเมืองคือใคร
พ่อขุนงำเมืองเป็นกษัตริย์องค์ที่ 9 ที่ครองอาณาจักรภูกามยาว (นามเดิมของจังหวัดพะเยา) ในระหว่างปี พ.ศ. 1801-1861 (ค.ศ.1258 à 1318) พระองค์ทรงมีพระปรีชาสามารถและทรงอานุภาพมาก ในสมัยนั้นภูกามยาวนับเป็นหนึ่งในสามอาณาจักรที่แข็งแกร่งที่สุดในดินแดนแถบนี้ อันประกอบด้วย ภูกามยาว ล้านนา และสุโขทัย(ที่มีความเชื่อกันว่าเป็นราชธานีแห่งแรกของไทย) ตามตำนานกล่าวไว้ว่า พ่อขุนงำเมืองทรงดื่มน้ำร่วมสาบานร่วมกับพ่อขุนเม็งรายแห่งล้านนาและพ่อขุนรามคำแหงแห่งสุโขทัย ภายหลังจากพิธีสัตย์ปฏิญาณเป็นสหายซึ่งกันและกันแล้ว กษัตริย์ทั้งสามก็นั่งหันหลังพิงกัน ด้วยเหตุนี้แม่น้ำขุนภูซึ่งเป็นสถานที่ที่ทำพิธีดังกล่าวจึงได้รับการขนานนามว่า แม่น้ำ “อิง”
อนุสาวรีย์ที่เป็นสถานที่รำลึกถึงสายสัมพันธ์ระหว่างกษัตริย์ทั้งสามตั้งอยู่ในหลายๆ แห่ง อาทิ หน้าหอศิลปะและวัฒนธรรม จังหวัดเชียงใหม่ และอีกแห่งหนึ่งตั้งอยู่ไม่ไกลนักจากตัวเมืองพะเยา
และเพื่อน้อมสักการะกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ ชาวพะเยาจึงจัดประเพณีบวงสรวงพ่อขุนงำเมืองในวันที่ 5 มีนาคมของทุกปี ระหว่างพิธีดังกล่าวจะมีขบวนแห่ ขบวนช่างฟ้อนพื้นเมือง ตลอดจนกิจกรรมท้องถิ่นต่าง ๆ ตามแบบล้านนา
